NON-FICTIE 

"JOEGOSLAVIË, EEN GESCHIEDENIS"

boekproject 2022-2025

in opdracht van uitgeverij De Bezige Bij

De eerste Europese oorlog na WOII was de zogenaamde burgeroorlog in Joegoslavië, meer dan 30 jaar geleden. De nasleep daarvan is nog steeds voelbaar, en het blijft delicaat om erover te praten. Ik ga in mijn boek op reis naar de 7 republieken waarin ex-Joegoslavië is opgedeeld (Slovenië, Kroatië, Bosnië, Servië, Montenegro, Noord-Macedonië, Kosovo), en ik keer terug in de tijd: naar de bloedige jaren negentig, toen de federatie met haar 23 miljoen inwoners (en groter dan het VK) uit elkaar viel, maar ook verder: naar de Socialistische Volksrepubliek van Maarschalk Tito (door de een verguisd en door de ander aanbeden), naar WOII, naar het Koninkrijk tijdens het interbellum, en zo tot helemaal in de 17^de eeuw, toen het woord en het idee ‘Joegoslavië’ ontstonden: een vereniging van alle Zuid-Slaven.

Joegoslavië (als geografische regio) is het kruispunt van nagenoeg alle Europese culturen en van 3 godsdiensten: katholicisme, orthodoxie en islam. Is het een eeuwig slagveld? Of een krampachtig voorbeeld van multiculturalisme? Een begeerd maar tragisch ideaal? Een gebroken spiegel van Europa?

Ik praat erover met getuigen in rusthuizen en scholen, in dorpen, steden en op eilanden. Het grote verhaal dat hieruit ontstaat is een van de belangrijkste hoofdstukken van Europa’s geschiedenis. De thema’s van dit hoofdstuk zijn de pijnpunten van heel Europa: nationalisme, populisme, xenofobie, fundamentalisme. Waar komt dit alles vandaan en waartoe kan het leiden?

‘Joegoslavië’ is een waargebeurd verhaal over schoonheid en verdriet, over herinnering en verlies, over jeukende littekens en de fantomen van het geluk. Over extreme kwetsbaarheid in een onbarmhartige tijd. 

 

Dit boek komt tot stand met steun van Literatuur Vlaanderen, het Fonds Pascal Decroos en het Prins Bernhard Cultuurfonds.

 

SLAVISCHE LUCHT (WAT IS EEN SLAVISCHE ZIEL?)

 

Ik moet af en toe Slavische lucht inademen. Omdat ik als jongeman mijn rijpingsproces heb meegemaakt – breed genomen van mijn achttiende tot mijn achtentwintigste – tussen Slaven, voornamelijk Polen, Russen en Joegoslaven. Dat was in het laatste decennium van de Koude Oorlog, tussen 1980 en 1990. Mijn Russische ervaring was heftig, omdat mijn hele wereldbeeld op zijn kop werd gezet. Mijn Poolse jaren waren emotioneel, omdat ik toen een soort grootvader heb gevonden, die mijn verdere leven zou bepalen. Joegoslavië – of liever: ex-Joegoslavië – is het warmste en tegelijk explosiefste deel van de Slavische wereld. Daar kwamen de heftigheid en de emotionaliteit samen, maar onder een zuidelijke lucht, waarin ik me thuis voelde, veel meer dan in het noorden. Het noorden was de streek van mijn moedertaal en mijn vaderland, niet het huis van mijn ziel. Mijn vader heeft ooit ontdekt dat onze familie afkomstig was uit twee streken: het grensgebied van de Slavische volkeren en het zuiden van Europa. Die dualiteit zit in me, met het zwaartepunt in Zuidoost-Europa. Ik ben een Zuidoost-Europeaan in het diepst van mijn gedachten. Ik ben er bang voor en ik houd ervan. Niet te verklaren, passie, overgave, het gevoel dat je thuiskomt, de plek waar alles mogelijk is, misschien niet in de eerstkomende vijfhonderd jaar, maar ongetwijfeld daarna. De plek ook waar het geloof in geesten zo groot is dat ik – hoewel ik agnost ben – er vast van overtuigd ben dat ik het zelf zal meemaken.

  Maar wat is dat, een Zuidoost-Europese ziel? Natuurlijk weet ik dat die ziel een geconstrueerde identiteit is, maar wat is een identiteit anders? Een grote, chaotische puzzel. Een kromme boom met grillige takken, waarvan sommige ondersteund door krukken. Een lappendeken, waarin zowel zijde als jute zitten, veel jute, stukjes leer, flarden huid, zelfs natgeregend papier. De Zuidoost-Europese ziel is verscheurdheid, helaas ook letterlijk, en dus verwonding. Zij is een kruispunt van grote wegen, met wegwijzers naar ambitieuze verten, maar helaas ook met gedenktekens van vele slachtoffers. Zij is heel oud, en tegelijk wordt zij iedere dag opnieuw geboren. Zij is gebonden aan het takkenstelsel van het verleden en komt daar, ook al zou ze dat willen, niet van los. Zij spreekt een taal, die geënt is op één eeuwenoude stam, en die zich verspreidt in prachtige twijgen.

 

Roman: je construeert een realiteit die nooit zal bestaan. Je reconstrueert een realiteit die niet heeft bestaan. En toch klopt het, toch is die realiteit er, achter de hekken van de woorden.

 

György Konrad in ‘De oorlog in Joegoslavië’, eerste zin (daarover gaat m’n boek):

‘De Europese eenwording is zonder twijfel een kind van de Verlichting, maar we hebben inmiddels ondervonden dat het proces zich ook in omgekeerde richting kan afspelen, gevoed door een middelpuntvliedende of zelfs ontmantelde romantiek. Op de Balkan zien we die romantiek in actie, als ideologie van de homogene nationale staat.’

Tweede zin:

‘De opstelling van het Westen is daarbij van een onthutsende tegenstrijdigheid. Terwijl het zichzelf voortdurend wil verenigen, heeft het op de Balkan consequent desintegratieve tendensen gesteund.’

 

Tijdens de afwerking van Dondersteen, nu precies 1 jaar geleden, heb ik iets ervaren wat ik helemaal nog niet kende: al schrijvend vanuit een globaal, degelijk plan iets intuïtief opbouwen, stap voor stap, de ene bladzij bracht de andere voort, ik maakte en corrigeerde voortdurend schemaatjes, en ik had een doel: ik wilde ergens naartoe, en ik heb eigenlijk pas op het laatste moment beslist dat ik het doel niet zou bereiken.

Zo wil ik ook Wijnruit schrijven.

 

Ik zit een reis te plannen!

Van Rijeka naar Srebrenica, via Banja Luka, Mostar, Konjic en Sarajevo. Daarna via Belgrado naar Vukovar, of meteen naar Kroatië, door Bosnië. Ongeveer 3000 km? En op elke stopplaats praten met mensen. 

Research.

Corona maakt het voorlopig onmogelijk...

 

Je slaapt in en wordt wakker in een andere wereld, waar je niemand kent. Je hoort gesprekken die je niet begrijpt. Alles wat je ziet en hoort maakt je nieuwsgierig. Je wilt er meer van weten, zo veel mogelijk.

 

Zo moet het begin van m’n boek zijn. Voor de lezer. Ik, verteller, weet al alles. Stap voor stap komt de lezer er ook achter.